Minder afhankelijk van één grondstoffenleverancier: een geopolitieke noodzaak.
In de rubriek waar we met beleidsbepalende gezichten spreken, is dit keer Allard Castelein aan het woord, Speciaal Vertegenwoordiger Grondstoffenstrategie (SVG). Castelein, voorheen president-directeur van het Havenbedrijf Rotterdam, is in deze rol door de minister van Economische Zaken aangesteld om bij te dragen aan het belangrijkste doel van de Nationale Grondstoffenstrategie (NGS): het vergroten van de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen.
Speciale functie voor economische weerbaarheid
Zijn opdracht is om de toegang tot kritieke grondstoffen te waarborgen en de afhankelijkheid van één leverancier of land in bepaalde grondstoffenketens te verminderen. Voor kritieke grondstoffen zoals lithium en kobalt is Europa grotendeels aangewezen op import. Dit geldt ook voor producten en halffabricaten waar kritieke grondstoffen in verwerkt zijn. Dat maakt de economie kwetsbaar: de winning en verwerking van deze materialen is immers in handen van een beperkt aantal landen. De geopolitieke ontwikkelingen van de afgelopen jaren hebben die kwetsbaarheid blootgelegd. De Russische inval in Oekraïne en de handelsspanningen met de Verenigde Staten en China hebben Europa gedwongen om anders naar toeleveringsketens te kijken. “We realiseren ons meer en meer dat we grip moeten krijgen op onze eigen grondstoffen. Economische weerbaarheid is geen luxe meer, het is een noodzaak.”
Volgens Castelein begint dat met bewustwording. “Allereerst moet bij de meeste grote bedrijven in Nederland het besef en de urgentie groeien dat we te afhankelijk zijn van een beperkt aantal leveranciers of landen. Voor sommige sectoren is die kwetsbaarheid extra groot, omdat er grote ambities en transities mee gemoeid zijn. Denk aan de aanleg van energie- en digitale infrastructuur, zoals het elektriciteitsnet, zonnepanelen, datacenters en windturbines – maar ook aan defensiematerieel.”
Diversifiëren van toeleveringsketens
Een andere grote uitdaging waar Castelein voor staat, is het stimuleren van innovatie in financiering en beleid. Overheden moeten nieuwe vormen van samenwerking verkennen, en bedrijven moeten bereid zijn om strategische keuzes maken. “Maar de urgentie wordt nog te weinig gevoeld”, stelt hij. “Bewustwording alleen is niet genoeg.” Volgens Castelein ligt hier een sleutelrol voor de overheid, “die mag zich niet beperken tot regisseur, maar moet een actieve speler zijn. In mijn rol als Speciaal Vertegenwoordiger Grondstoffenstrategie ben ik door de minister van Economische Zaken onder andere aangesteld om de brug te slaan tussen overheid en bedrijfsleven. Elk gesprek begin ik met een oproep om te investeren in weerbaarheid.” De wereld is veranderd, en dat vraagt om een andere houding. “Geopolitieke spanningen en handelsbeperkingen zijn geen theoretische scenario’s meer – het is de keiharde realiteit. En bij een nieuwe realiteit hoort een nieuwe mindset. Onze afhankelijkheid is een zwakke plek. Er wordt nog te veel in kortetermijnbelangen gedacht, terwijl het spreiden van risico’s in de toeleveringsketen een geopolitieke noodzaak is.”
Duurzame winning, verwerkingscapaciteit en circulariteit
Als we blijven doen wat we altijd deden, verandert er niets.” zegt Castelein. “We moeten afstappen van de oude formule. Drie decennia van vrijhandel hebben ons in een vast patroon gebracht, en daar moeten we in Nederland uit zien te breken. De kracht van onze open economie zit onder andere in onze sterke logistieke sector en de vele internationale partnerschappen die we al hebben. Die troeven moeten we actief inzetten.” Volgens Castelein hoeven we geen compleet nieuwe industrieën uit de grond te stampen. “Maar bedrijven moeten wel andere knoppen durven indrukken. Dat kan al door te investeren in onderzoek en innovatie. Het door het ministerie van Economische Zaken recent opgerichte Nederlandse Materialen Observatorium gaat daarbij een belangrijke rol spelen. Hij benadrukt het belang van inzicht in toeleveringsketens: "De route van mijnbouw tot eindproduct is lang en complex. Juist daarom is het essentieel dat bedrijven weten waar hun grondstoffen vandaan komen – niet alleen vanwege de leveringszekerheid, maar ook vanuit het oogpunt van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen.” Een andere sleutel tot het verbeteren van de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen is circulariteit. Hoe meer materialen we kunnen hergebruiken, hoe minder we afhankelijk zijn van nieuwe grondstoffen. Op dat vlak heeft Nederland veel kennis. Dat moeten we koesteren én benutten”.
Onzekerheid vraagt om de juiste keuzes
Castelein is optimistisch, maar waarschuwt dat er nog veel moet gebeuren. De Europese Critical Raw Materials Act bevat een lijst van 34 kritieke grondstoffen, waarvan er 17 als strategisch zijn aangemerkt. Voor 2030 is het Europese streven om minstens 10% van de jaarlijkse Europese consumptie van deze strategische grondstoffen binnen de EU te winnen, 40% ervan in de EU te verwerken en 25% te recyclen. Daarnaast mag de EU voor maximaal 65% van de aanvoer van een strategische grondstof afhankelijk zijn van één enkel land. "We staan voor grote uitdagingen,” zegt Castelein. “Maar ik geloof dat we met de juiste strategieën en samenwerkingen ver kunnen komen. Nederland is goed in het samenbrengen van partijen. Dat vraagt wel om duidelijke keuzes: bedrijven moeten durven investeren, en de overheid moet dat actief ondersteunen.” Volgens Castelein speelt ook de financiering een sleutelrol. “Atradius DSB moet, net als exportkredietverzekeraars in andere landen, zijn instrumenten inzetten om bij te dragen aan de strategische autonomie van Nederland. De financieringsbehoefte is groot, en de risico’s zijn niet te onderschatten”.
Nahuel Mercedes - Communicatie manager