EU-Mercosur overeenkomst biedt kansen
Terwijl het protectionisme wereldwijd toeneemt en de Amerikaanse president Trump handelstarieven gebruikt als breekijzer, hebben de EU en het Zuid-Amerikaanse handelsblok Mercosur afgelopen december een vrijhandelsovereenkomst gesloten.
Dit maakt het handel drijven met Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay [1] eenvoudiger en goedkoper voor Nederlanders en andere Europese burgers. Het vergemakkelijkt investeringen, verbetert het meedingen met aanbestedingen en standaardiseert de regelgeving op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid.
Ook verbetert het de toegang tot kritieke grondstoffen waaraan deze regio rijk is en helpt het zo de energietransitie. En het geeft beide blokken de kans om hun handel en productieketens te diversifiëren en de afhankelijkheid van landen zoals China en Rusland te verminderen. Daarmee versterkt het verdrag de weerbaarheid van de EU en Mercosur, een welkome ontwikkeling gezien de toenemende geopolitieke spanningen. Hieronder kun je meer lezen over het handelsakkoord, de landen van de Mercosur en de kansen voor exporteurs.
[1] Sinds december 2023 is ook Bolivia lid van de Mercosur. Het land maakt echter nog geen onderdeel uit van de EU-Mercosur vrijhandelsovereenkomst. Het zal naar verwachting aan het eind van dit decennium de overeenkomst ratificeren.
Enkele feiten over de handel tussen de EU en de Mercosur
Na 25 jaar onderhandelen heeft de Europese Commissie op 6 december 2024 een vrijhandelsovereenkomst gesloten met de Zuid-Amerikaanse douane-unie Mercosur. Hiermee wordt een van ’s werelds grootste vrijhandelszones gecreëerd. De 31 deelnemende landen tellen ruim 700 miljoen inwoners (ruim 9% van de mondiale bevolking) en verdienen zo’n 20% van het mondiale bbp. Ondernemers in de Mercosur krijgen betere toegang tot een markt van bijna 448 miljoen inwoners, die in de EU tot een van ruim 270 milarde van de goederenexport van de Mercosur-4 naar de EU bedroeg in 2023 EUR 50 miljard. Dit maakt de EU de tweede belangrijkste handelspartner van Mercosur-4 met 13% van de totale goederenexport, na China (26%) maar voor de VS (10%). Bedrijven in de Mercosur-4 exporteren vooral delfstoffen (fossiele brandstoffen en mineralen) en agrarische producten naar de EU (zie grafiek 1).
Voor de EU is de Mercosur relatief gezien minder belangrijk. Europese bedrijven exporteerden in 2023 voor EUR 56 miljard aan goederen naar de Mercosur-4, minder dan 1% van de totale goederenexport. Dit betreft vooral machines, farmaceutische producten, auto’s en elektronica (zie grafiek 2). Dit weerspiegelt onder andere dat zakendoen met de Mercosur-landen nu tijdrovend en duur is vanwege hoge invoertarieven, complexe douaneprocedures en afwijkende productiestandaarden. Die tarieven lopen nu uiteen van maximaal 14% voor farmaceutische producten tot wel 55% voor ingeblikte perziken.
Relatief klein maar snelgroeiende markt voor Nederlands exporteurs
Als we de relatie tussen Nederland en Mercosur nader bekijken, zien we dat Nederland een grote rol speelt. De export van Mercosur-4 naar Nederland bedroeg in 2023 EUR 13 miljard, 26% van de totale goederenexport van Mercosur-4 naar de EU. Die van Nederland naar de Mercosur-landen was EUR 6 miljard. Dat is ruim 10% van de totale EU-goederenexporten naar Mercosur-4, maar minder dan 1% van de totale Nederlandse goederenexporten wereldwijd – vergelijkbaar met het aandeel van de EU.
Van alle Nederlandse export naar Mercosur-4 is ruim 90% deel bestemd voor Argentinië en Brazilië (zie grafiek 3), verreweg de grootste landen van het handelsblok. Nederland exporteert vooral minerale brandstoffen (32%) en machines en voertuigen (25%) naar de regio.
Hoewel de Mercosur-4 een relatief kleine markt is voor Nederlandse exporteurs, biedt het sterke groeimogelijkheden. De export naar de Mercosur-landen groeide in de afgelopen vijf jaar met 5,3% per jaar, 2,5 keer zo snel als die van de totale Nederlandse goederenexport. Vooral de export naar Paraguay en Uruguay, de kleinste markten, groeide onstuimig met respectievelijk 25,6% en 18,8%.
Exportkansen in Mercosur-4 voor Nederlandse bedrijven
Het verdrag maakt de handel eenvoudiger en goedkoper
Onder de overeenkomst zullen de Mercosur-landen de douaneprocedures versimpelen, de standaarden in lijn brengen met die van de EU en de tarieven op 91% van de handel in goederen afschaffen. Dit laatste gebeurt geleidelijk om de bedrijven in de Mercosur de tijd te geven zich aan te passen. Volgens de Europese Commissie zullen de EU-exporteurs hiermee ruim EUR 4 miljard per jaar besparen. De overeenkomst beschermt ook Europese geografische aanduidingen zoals Goudse kaas, Parmaham en champagne. Verder wordt de handel in diensten, zoals financiering en telecommunicatie, versoepeld. Ook zullen bedrijven in de EU onder gelijke voorwaarden als die in de Mercosur kunnen inschrijven op de aanbesteding van overheidsopdrachten en investeren in de industriële sector, waarmee een gelijk speelveld wordt gecreëerd. Omgekeerd zal de EU de tarieven voor de invoer van industriële goederen uit de Mercosur elimineren en die op agrarische producten versoepelen.
Diversifiëring van aanvoerlijnen van kritieke grondstoffen en energie
De handelsovereenkomst verbetert ook de toegang tot kritieke grondstoffen die belangrijk zijn voor de energietransitie. Argentinië beschikt over een grote voorraad lithium, een belangrijk ingrediënt voor batterijen, en Brazilië is rijk aan mineralen zoals grafiet, zeldzame aardmetalen, mangaan, nikkel en bauxiet. Door de handelsovereenkomst wordt de invoer daarvan door Europese bedrijven goedkoper, omdat uitvoerheffingen worden verlaagd of afgeschaft. Ook kunnen zij gemakkelijker investeren in de verwerkingsindustrie in Argentinië en Brazilië.
Voor beide zijden levert dit voordelen op. Voor Europa betekent dit meer diversificatie van de toeleveringsketens. Argentinië en Brazilië kunnen hierdoor lokaal meer toegevoegde waarde creëren en een hogere economische groei en welvaart bereiken. Het verdwijnen van hogere invoertarieven voor verwerkte goederen in vergelijking met die voor de ertsen (zogenaamde tariefescalatie) helpt daarbij eveneens. De overeenkomst besteedt speciale aandacht aan verduurzaming van de grondstoffenketen door bevordering van maatschappelijk verantwoord ondernemen, verantwoord beheer van de toeleveringsketens en handhaving van de regelgeving daarvoor.
Minder aandacht, maar evenzeer van belang is dat de overeenkomst de EU in staat stelt om de toeleveringsketen voor de energievoorziening te diversifiëren. De Russische inval in Oekraïne heeft laten zien hoe belangrijk dat is, ook tijdens de energietransitie. Argentinië en Brazilië beschikken over olie en gas en produceren ook steeds meer. Zo staat Brazilië inmiddels op plek acht van de grootste olieproducenten ter wereld. En produceert Argentinië net zoveel gas als Oman, waarmee het is toegetreden tot de top 20 (plek 18). Verder biedt de regio ook kansen voor de ontwikkeling van groene waterstof. De groene energiemix in vooral Brazilië, Paraguay en Uruguay maakt hen aantrekkelijke partners. Bijna 90% (Brazilië) tot 100% (Paraguay) van de elektriciteit wordt hernieuwbaar opgewekt.
Kansen, maar ook bedreigingen
De handelsovereenkomst biedt kansen voor exporteurs – en zeker ook het mkb dat in verhouding het meeste last heeft van handelsbelemmeringen - en investeerders aan beide kanten van de Atlantische oceaan. Aan Europese zijde helpt de deal om de concurrentiepositie van ondernemers in de maakindustrie te verbeteren, vooral ten opzichte van China. Ook producenten van streekproducten zoals wijnen en kazen en de melkveehouderij hebben baat bij de overeenkomst. Aan de Mercosur-zijde lijken met name ondernemers in de delfstoffenwinning en agrarische sector te gaan profiteren.
De andere kant van de medaille is dat ondernemers in de Mercosur-industrie en melkveehouderij en de Europese agrarische sector meer concurrentie zullen ondervinden. Aan beide kanten vonden dan ook protesten plaats. Zo maakten Europese boeren zich zorgen over oneerlijke concurrentie vanwege minder strenge regels voor dierenwelzijn, mestgebruik en gewasbescherming in de Mercosur. En de milieubeweging was bang voor ontbossing in het Amazonegebied en de gevolgen daarvan voor het klimaat.
Het principeakkoord dat in 2019 werd gesloten tussen de EU en de Mercosur is daarom op een aantal punten aangepast. Om de Europese boeren tegemoet te komen zijn invoerquota ingesteld voor een aantal gevoelige producten, zoals rundvlees, pluimvee en suiker. Als het quotum is gebruikt gelden er invoertarieven (voor rundvlees blijven die sowieso bestaan). Ook moeten de goederen die op de Europese markt komen voldoen aan de EU-productiestandaarden, zijn bepalingen opgenomen om arbeidsrechten te beschermen en is afgesproken om samen te werken op gebieden zoals dierenwelzijn, biotechnologie en voedselveiligheid. Om ondernemers in de Mercosur tegemoet te komen gelden er quota voor de invoer van Europese zuivelproducten zoals kaas en melkpoeder, en heeft de EU een fonds opgericht van EUR 1,4 miljard om de Mercosur te helpen met de ontwikkeling van de lokale industrie. Om de zorgen van de milieubeweging te adressen richt het akkoord zich expliciet op de aanpak van klimaatverandering en ontbossing. Zo is het akkoord van Parijs een belangrijk element geworden van de EU-Mercosur samenwerking en moeten ondernemers zich houden aan de afspraken om ontbossing een halt toe te roepen. Zo mogen vanaf eind 2025 alleen ontbossingsvrije producten op de EU-markt komen, inclusief producten zoals sojabonen, rundvlees, palmolie, hout, cacao, koffie en rubber..
Geen gelopen race
Het duurt nog wel even voordat het vrijhandelsakkoord van kracht is. Het moet nog juridisch worden getoetst en vertaald in alle officiële EU-talen. Daarna volgt in principe een uitgebreid ratificatieproces waarbij unanieme goedkeuring nodig is in de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders, het Europees Parlement en de nationale parlementen. Dit kan wel eens lastig worden. De aanpassingen in het verdrag in de afgelopen jaren hebben niet alle lidstaten overtuigd. Waar Duitsland hoopt dat het akkoord een impuls geeft aan de kwakkelende auto-industrie en ook Spanje een grotere afzetmarkt voor zijn auto’s en machines verwelkomt, zijn de parlementen van Frankrijk, Polen en ook Nederland fel tegen. Zij vinden de gemaakte afspraken te vrijblijvend. In ons land sprak de Tweede Kamer zich meerdere keren uit tegen het handelsverdrag, meest recent afgelopen december. Toen kreeg een motie van de Partij voor de Dieren die het kabinet opriep om Brussel te laten weten dat Nederland het verdrag met de Mercosur niet zal ondertekenen, brede steun. Ons kabinet heeft nog geen definitief standpunt ingenomen, dat wordt verwacht kort na de zomer.
Om de kans te vergroten dat het akkoord wordt aangenomen, kan de Europese Commissie het verdrag opsplitsen en het handelsgedeelte loskoppelen van de rest van de overeenkomst. Eerder is dit gebeurd met verdrag tussen de EU en Canada. Voor goedkeuring van het handelsgedeelte volstaat dan een gekwalificeerde meerderheid. Dit betekent dat minstens 15 van de 27 EU-lidstaten, die samen minimaal 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen, moeten instemmen. Om het akkoord tegen te houden moeten de tegenstanders dus minimaal 35% van de bevolking vertegenwoordigen. Frankrijk, Nederland en Polen zijn samen goed voor ruim een kwart (27%). Mochten zij medestanders krijgen, dan wordt ratificatie nog spannend. Van Mercosur-zijde is de instemming van minimaal een lidstaat voldoende om het verdrag te laten ingaan. Wij houden jullie op de hoogte.
Dana Bodnar - Economist
Greetje Frankena - Senior Economist