Trump richt zich op China's voordeel op het gebied van zeldzame aardmetalen
Eerder deze maand maakte Donald Trump korte metten met het fragiele handelsbestand tussen de VS en China dat de hele zomer nog stand had gehouden. De Amerikaanse president dreigde met extra invoerheffingen van 100% op Chinese goederen en verdere beperkingen op de export van technologie naar China. De dreigementen zouden op 1 november worden uitgevoerd. Een paar dagen later sloeg Trump een meer verzoenende toon aan, hoewel de deadline van november voorlopig nog steeds geldt. Een scherpe uitverkoop van Amerikaanse aandelen en een sterke daling van de rente op Amerikaanse staatsobligaties lijken hem van gedachten te hebben doen veranderen.
Toch kwam deze uitbarsting niet geheel onverwacht. Het is een reactie op een reeks Chinese maatregelen tegen Amerikaanse bedrijven, waaronder – het belangrijkste – de uitbreiding van de exportcontroles op zeldzame aardmetalen door Peking. Beide partijen geven elkaar de schuld van de opnieuw oplopende spanning. Maar het geschil legt een fundamentele kloof bloot in de kern van de betrekkingen tussen de VS en China, die de komende jaren tot handelsspanningen zou kunnen leiden. Chinese zeldzame aardmetalen en geavanceerde halfgeleiders uit de VS hebben de twee landen in een giftige relatie gevangen, die wordt gekenmerkt door wantrouwen. Het resultaat zal waarschijnlijk een regelmatige cyclus van dreigementen en vergeldingsmaatregelen zijn.
Mineralen en microchips
Trump's dreiging met invoerheffingen was een directe reactie op de recente pogingen van Peking om zijn greep op de wereldwijde levering van zeldzame aardmetalen te versterken. Op 9 oktober kondigde China een uitgebreider systeem aan voor het per geval verlenen van vergunningen voor de export van zeldzame aardmetalen en de technologieën die nodig zijn om deze te verwerken of te recyclen. De nieuwe beperkingen, die gevolgen hebben voor elk land dat Chinese zeldzame aardmetalen importeert, gaan niet zo ver als een formeel exportverbod, maar zijn restrictief genoeg om in de praktijk als zodanig te functioneren. Daarnaast heeft China verschillende Amerikaanse defensiebedrijven op de lijst van “onbetrouwbare entiteiten” geplaatst, een antitrustonderzoek ingesteld naar een overname waarbij de Amerikaanse chipfabrikant Qualcomm betrokken is, en havenrechten aangekondigd voor Amerikaanse schepen die in Chinese havens aanmeren. Peking heeft deze maatregel aangemerkt als een kwestie van nationale veiligheid, vanwege het gebruik van zeldzame aardmetalen in tal van militaire toepassingen. Maar deze mineralen en elementen zijn ook essentieel voor de productie van halfgeleiders en producten die deze bevatten, evenals voor elektrische voertuigen, windturbines en een reeks andere goederen. China heeft een monopolie op deze sector en is in 2024 goed voor 69 % van de winning van zeldzame aardmetalen en 91 % van de raffinage ervan. De geagiteerde reactie van Trump was een stilzwijgende erkenning van de afhankelijkheid van het Westen van een land dat hij als vijandig beschouwt. Onlangs heeft de Amerikaanse minister van Financiën Scott Bessent gesproken over de mogelijkheid dat de VS rechtstreeks aandelen neemt in belangrijke zeldzame-aardmetalenbedrijven om de dominantie van Peking tegen te gaan. Het verwezenlijken van die ambitie zal waarschijnlijk een langdurig en kostbaar proces zijn.
Handelsconflict
De manier waarop China zijn recente acties motiveert, is veelzeggend. Het argument van de nationale veiligheid weerspiegelt de redenering van de VS om de verkoop van geavanceerde halfgeleiders aan China te verbieden. Op het gebied van zeldzame aardmetalen en de krachtige halfgeleiders waarvan ze deel uitmaken, hebben de twee landen een giftige relatie van wederzijdse kwetsbaarheid gecreëerd. Tegen die achtergrond gebruikt China waarschijnlijk de exportbeperkingen op zeldzame aardmetalen als pressiemiddel in informele gesprekken die aan het einde van de maand aan de zijlijn van de APEC-top in Zuid-Korea worden gevoerd, waar Trump en Xi elkaar waarschijnlijk zullen ontmoeten. Dat heeft het land eerder met succes gedaan. China heeft in april een exportstop voor zeldzame aardmetalen ingesteld als reactie op de eerste tariefmaatregelen van Trump, Door meer bureaucratische vertragingen in mei kregen Amerikaanse en Europese fabrikanten te maken met acute tekorten, productieverstoringen en een zoektocht naar alternatieve bronnen. De pijn bleek voldoende om Washington terug naar de onderhandelingstafel te dwingen.
De pijn kan snel terugkeren. Buitenlandse bedrijven hadden al moeite om exportvergunningen voor zeldzame aardmetalen te krijgen. Volgens de Europese Kamer van Koophandel in China had China begin september slechts 19 van de 141 vergunningaanvragen van Europese bedrijven goedgekeurd. De frustraties blijven bestaan, omdat Chinese functionarissen eisen dat buitenlandse bedrijven gevoelige productontwerpen overhandigen om in aanmerking te komen voor een vergunning. De VS zouden dit alles waarschijnlijk morgen kunnen oplossen, als ze dat zouden willen. China wil vrijwel zeker een versoepeling van de Amerikaanse beperkingen op de export van halfgeleiders en AI-chips in ruil voor gunstigere voorwaarden voor zeldzame aardmetalen. Andere doelstellingen in de komende besprekingen zijn het schrappen van Chinese bedrijven van zwarte lijst voor handel en een permanent tariefkader met een tijdschema voor tariefverlagingen.
De waarschijnlijke conclusie: wat er ook gebeurt, niemand wint
Er zijn zeer goede redenen voor de partijen om snel tot een soort overeenkomst te komen. Een langdurige handelsoorlog tussen de twee grootste economieën ter wereld op basis van zeldzame aardmetalen en geavanceerde microchips is in niemands belang. “Zelfs een gedeeltelijke verstoring van de toeleveringsketens voor zeldzame aardmetalen zou zijn weerslag hebben op alle markten”, zegt Dana Bodnar, Senior Economist bij Atradius. “In dat scenario verwacht Oxford Economics dat dit de groei in de VS met ongeveer 1 procentpunt en die in China met 0,4 procentpunt zou kunnen doen dalen over een periode van twee jaar. De schok voor de markt zou nog groter zijn, met een sterke stijging van de inflatie en de risicopremies.”
Het beste resultaat is wellicht meer van hetzelfde
Op dit moment denken we niet dat de worstcasescenario's het meest waarschijnlijk zijn. De kans is groot dat informele gesprekken tijdens de APEC-top, zullen leiden tot een nieuwe tijdelijke de-escalatie, vergelijkbaar met de kaders van Genève en Londen. Maar elk uitstel zal waarschijnlijk tijdelijk zijn. China zou een aantal van zijn nieuwe maatregelen voor zeldzame aardmetalen kunnen terugdraaien, maar het is onwaarschijnlijk dat het zo'n krachtig onderhandelingsmiddel volledig zal afschaffen. De VS zouden de dreiging van 100% invoerrechten kunnen laten vallen en andere concessies kunnen doen, maar zullen afkerig zijn van elk compromis dat hun voordeel in de productie van geavanceerde microchips in gevaar brengt.
Wat de uitkomst van een informele top tijdens de APEC-bijeenkomst ook moge zijn, de fundamentele uitdaging blijft onopgelost. De VS kunnen momenteel hun technologische voorsprong niet veiligstellen zonder toegang tot Chinese zeldzame aardmetalen, terwijl China momenteel zijn ontwikkelingsdoelstellingen niet kan bereiken zonder toegang tot Amerikaanse halfgeleidertechnologie. Geen van beide partijen is bereid om toe te geven, en die impasse vormt de kern van een vijandigheid die nog jaren kan voortduren. De acties van beide partijen in oktober hebben de toch al gespannen bilaterale betrekkingen verder beschadigd. Totdat beide partijen erkennen dat het als wapen inzetten van onderlinge afhankelijkheid leidt tot wederzijdse kwetsbaarheid in plaats van strategisch voordeel, zullen we waarschijnlijk herhaaldelijke escalatiecycli van toenemende ernst zien. Bedrijven kunnen rekenen op aanhoudende onzekerheid en periodieke opflakkeringen van ernstige handelsspanningen en dreigingen met invoerheffingen.